Thực trạng đáng báo động
Từ tháng 3 đến tháng 7/2025, cơ quan chức năng đã ghi nhận 18 vụ lừa đảo theo hình thức “bắt cóc online” được báo cáo chính thức, chưa kể các vụ chưa trình báo. Những con số này phản ánh một thực trạng đáng lo ngại: tội phạm mạng đang ngày càng táo tợn với các thủ đoạn tinh vi, gây thiệt hại tài chính nghiêm trọng (như các vụ ở TP.HCM gần 3 tỷ đồng, Hà Nội 370 triệu đồng) và để lại nhiều tổn thương tâm lý sâu sắc cho nạn nhân.
Trước tình hình nghiêm trọng này, Tạp chí Một Thế Giới đã tổ chức tọa đàm chuyên sâu với sự tham gia của các chuyên gia hàng đầu:
- Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu – Chuyên gia tội phạm học, Bộ Công an
- TS Trịnh Hòa Bình – Chuyên gia xã hội học
- Ông Đỗ Thái Đăng – Chuyên gia phân tích chính sách
- Anh Ngô Minh Hiếu (Hiếu PC) – Chuyên gia an ninh mạng, đại diện Chống Lừa Đảo
Sự dịch chuyển đáng báo động của tội phạm mạng
Theo phân tích của Thượng tá Đào Trung Hiếu, sự chuyển dịch từ tội phạm đường phố sang tội phạm không gian mạng là một xu hướng tất yếu và đáng lo ngại. Khác với bắt cóc truyền thống – vốn để lại nhiều dấu vết tại hiện trường và thường được phá án nhanh chóng (trong vòng 24 giờ), hình thức “bắt cóc online” cho phép tội phạm chỉ cần một máy tính hoặc điện thoại để thực hiện từ xa, ẩn mình một cách an toàn.
Sự mất cân bằng nguy hiểm:
- Rủi ro bị bắt giữ: CỰC THẤP
- Khả năng thành công: CỰC CAO
- Chi phí thực hiện: RẤT THẤP
- Lợi nhuận thu được: CỰC LỚN
Chính sự mất cân bằng này đã biến “bắt cóc online” trở thành một hình thức tội phạm hấp dẫn với kẻ xấu, đồng thời là thách thức lớn đối với cơ quan chức năng.
Thủ đoạn ngày càng tinh vi
Ứng dụng AI để lừa đảo
Theo phân tích từ đại diện của Chống Lừa Đảo: “Tội phạm mạng hiện đang ứng dụng AI rất nhiều, giả mạo khuôn mặt, cơ quan chức năng, gọi điện thoại, thậm chí chỉ cần một tấm hình họ đã biến thành một video với kịch bản thao túng tâm lý rất chặt chẽ.”
Các công cụ AI được tội phạm sử dụng:
Đáng lo ngại hơn, theo thống kê, các công cụ AI này có giá rất rẻ và dễ tiếp cận, khiến số lượng đối tượng sử dụng AI để phạm tội tăng chóng mặt.
Khai thác “chợ đen” dữ liệu cá nhân
Thượng tá Đào Trung Hiếu giải thích: “Thị trường ‘chợ đen’ mua bán dữ liệu rất phát triển, từ thông tin ngân hàng, vé máy bay, điện lực… Những kẻ phạm tội đã có được thông tin nhất định về con mồi trước khi tấn công.”
Nguồn dữ liệu bị rò rỉ:
Chuyên gia Hiếu PC cảnh báo: “Các bạn trẻ hầu như rất vô tư chia sẻ hình ảnh, địa chỉ nhà, tên trường trên mạng xã hội. Các đối tượng sẽ nắm được danh sách bạn bè, họ hàng, các mối quan hệ và tìm hiểu xem đối tượng này có dễ bị lừa hay không, gia cảnh có điều kiện hay không để nhắm vào và tấn công.”
Kịch bản lừa đảo “bắt cóc online” điển hình
Tại sao tội phạm vẫn còn đất diễn?
Theo phân tích từ các chuyên gia, tội phạm sở dĩ có đất diễn là khai thác các điểm yếu tâm lý con người: Lòng tham, nỗi sợ hãi và sự thiếu hiểu biết. Đối với loại hình “bắt cóc online” này, có 3 khoảng trống lớn đang bị các đối tượng tập trung khai thác triệt để bao gồm:
- Khai thác nỗi sợ hãi
- Sợ quyền lực (công an, cơ quan chức năng) – phản xạ vâng lời từ nhỏ
- Sợ bị phạt, bị bắt giữ, ảnh hưởng đến gia đình
- Sợ hình ảnh nhạy cảm bị phát tán
- Thiếu kỹ năng số và nhận thức an ninh mạng
- Chưa biết cách kiểm chứng thông tin
- Thiếu kỹ năng phản biện, đặt câu hỏi
- Không hiểu quy trình làm việc của cơ quan chức năng
- Chưa nhận thức mức độ nguy hiểm khi chia sẻ thông tin cá nhân
- Khoảng cách giữa cha mẹ và con cái
- Cha mẹ bận rộn, chủ quan, thiếu kỹ năng đối thoại
- Con không dám chia sẻ vì sợ bị mắng mỏ, quy kết
- Khả năng nói “không” yếu, dễ bị thao túng
Đặc biệt, các đối tượng lừa đảo không hoạt động riêng lẽ mà có cả những “cộng đồng ngầm” đào tạo tội phạm. Trên Telegram có rất nhiều hội nhóm người Việt tham gia để học thủ đoạn tấn công và đem về áp dụng. Họ chia sẻ công cụ, kỹ thuật hack, dạy nhau cách phạm tội và ứng phó với cơ quan chức năng, thậm chí khoe ‘chiến tích’.
Thượng tá Đào Trung Hiếu cho biết đã bắt nhóm học sinh lớp 9-10 bỏ học nhưng hack được hệ thống công nghệ: “Họ có các nhóm cộng đồng ‘ngầm’ dạy nhau phạm tội. Thế giới có gì thì Việt Nam có thứ đó.”
Bên cạnh đó, việc truy vết tội phạm lại gặp nhiều khó khăn khi gặp phải 5 rào cản lớn:
Xu hướng toàn cầu: Nhiều nước gọi đây là “tống tiền online”, nhiều thanh thiếu niên đã tự tử vì không chịu được áp lực tâm lý.
Biện pháp phòng ngừa
Mấu chốt trong việc phòng tránh các loại hình lừa đảo hiện nay gói gọn trong 3 bước quan trọng:
- CHẬM LẠI – Không vội vàng tin tưởng
- Đừng hành động ngay lập tức theo yêu cầu
- Giữ bình tĩnh trước mọi tình huống
- Nhớ rằng cơ quan chức năng KHÔNG BAO GIỜ yêu cầu chuyển tiền qua điện thoại
- KIỂM CHỨNG – Xác minh thông tin
- Hỏi họ tên, đơn vị, số điện thoại đường dây nóng
- Tìm kiếm thông tin trên website chính thức
- Gọi lại số điện thoại công khai của cơ quan, tổ chức liên quan để xác minh thông tin
- Hỏi những câu hỏi chi tiết để thử
- CHIA SẺ – Trao đổi với người có kinh nghiệm
- Nói với cha mẹ, thầy cô, bạn bè hoặc những người có chuyên môn, kinh nghiệm liên quan
- Liên hệ cơ quan chức năng
- Báo cáo để truy vết và xử lý đối tượng ngay khi có dấu hiệu lừa đảo
Hiện nay, việc dẹp bỏ hoàn toàn tội phạm online là một việc bất khả thi, cách duy nhất là toàn dân xây dựng đời sống cảnh giác như một loại vắc-xin xã hội. Để tạo được “vắc-xin xã hội”, người dân có thể tham khảo các khuyến ngại sau:
⚠️ KHÔNG BAO GIỜ:
✅ LUÔN LUÔN:
ĐẶC BIỆT, HÃY KIỂM CHỨNG TRƯỚC KHI BỊ LỪA ĐẢO!
Vietnamese 
English